Yayılımcı bir tür Karadeniz’de işbirliğini nasıl tetikledi

BU | EN | FR | UK

31/10/2020 | 200 m'den 2200 m'lik en derin noktasına kadar Karadeniz, neredeyse yabancı bir gezegen kadar cansızdır. Ancak yüzeyinde, kıyı topluluklarının binlerce yıldır can damarını sağlayan zengin ve verimli bir ekosisteme ev sahipliği yapar. Bu verimli ortamda, istilacı türlerden deniz salyangozu Rapana venosa yerleşerek hızla çoğalmış, diğer yumuşakçalara karşı olağanüstü iştahı nedeniyle yerel ekosistemleri tehdit eder olmuştur.

Rapana deniz salyangozu, ilk olarak 1947'de Karadeniz'de gözlemlendi. Genetik araştırmalar, ilk olarak Karadeniz'de hızla çoğalarak tüm basene yayılan, ardından dünyanın her köşesine ulaşan bu türün, popülasyonundan, istiridye ithalatı sırasında Karadeniz’e ulaştığı düşünülne bir dişi ve bir erkeğin sorumlu olduğunu göstermiştir.

2020 yılıyla birlikte, Bulgaristan, Gürcistan, Romanya, Türkiye ve Ukrayna, Karadeniz'deki bu türün kapsamlı ve standartlaştırılmış bir haritalamasını tamamlamak için şimdiye kadar benzeri görülmemiş bir bölgesel işbirliği sergilemek üzere güçlerini birleştirdiler.

Rapa whelk in Turkey©Central Fisheries Research Institute (SUMAE)

Batı Pasifik'teki doğal yaşam alanlarında doğal avcılar tarafından kontrol altında tutulan Rapana deniz salyangozu, Karadeniz'de çok az engelle karşılaşmış ve kendisini, aralarından seçim yapabileceğiniz bir yerel türler büfesiyle besin zincirinin tepesine yerleştirmiştir. Söylemeye gerek yok, gelişi Karadeniz'deki bazı ticari türlerde önemli düşüşlere yol açtı.

Ancak zamanla Rapana deniz salyangozu, yerel balıkçılar ve işleme birimleri için giderek önemli bir gelir kaynağı haline geldi. Karadeniz'in gemi filosunun yüzde 85'inden fazlasını oluşturan küçük ölçekli balıkçılar, özellikle Bu deniz salyangozunun avcılığına dayanıyor. Deniz salyangozu, artık yaygın olarak tüketildiği ve anavatanı olan doğu Asya'ya kitlesel olarak ihraç edilmektedir.

İstanbul Üniversitesi'nden Prof Saadet Karakulak, “Rapana deniz salyangozu, Karadeniz'in Türkiye kıyılarında o kadar yoğun ki, 15 Nisan - 30 Eylül tarihleri arasında Rapa salyangozu türlerini kirişli trol ile yakalamak yasak” diyor. "Bu çalışmanın sonunda elde edilecek çıktılar ve öneriler, avcılığı yaz sezonunda da sürdürmek isteyen Rapana balıkçıları için önemli olacaktır."

Rapana deniz salyangozu, şu anda Karadeniz'de sürdürülebilirlik sınırına yakın avlanırken, popülasyonu azaltma ve hatta yok etme çabaları artık stoklarını sürdürme ve çevresinde gelişen milyonlarca dolarlık piyasayı sağlama politikalarına dönüştü. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü'nün (FAO) Akdeniz Genel Balıkçılık Komisyonu (GFCM) çerçevesinde, bu deniz salyangozunun popülasyonunu araştırmak için ilk büyük ölçekli çalışma geçtiğimiz haftalarda tamamlandı.

Sorting Rapa whelk in Romania ©National Institute for Marine Research and Development “Grigore Antipa” (NIMRD)

Rapa whelk in Ukraine ©Southern Research Institute of Marine Fisheries and Oceanography in Odessa

Çeşitli ülkelerden araştırmacılar ve balıkçılar, toplam 300 trol çekimi yaparak Rapana venosa örnekleri elde etmek için tüm denizi taradılar. Türkiye Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü'nden Dr. Murat Dağtekin, “Tüm Karadeniz ülkelerinden bilim insanlarının hazırladığı ortak bir protokolle denizde bilimsel araştırmalar yapmak gerçekten çok önemli ve değerli” diyor ve ekliyor “Bu işbirliği, bölgedeki bilimsel kapasitenin gelişmesine ciddi katkı sağlayacaktır. Ek olarak, bu araştırma sosyo-ekonomik açıdan değerlidir çünkü Rapana, tüm kıyıdaş ülkelerdeki küçük ölçekli balıkçılar için önemli bir türdür. "

GFCM’in Avrupa Birliği tarafından özel olarak finanse edilen BlackSea4Fish projesinin bir parçası olan deniz çalışmaları, Karadenizdeki salyangoz popülasyonunun dağılımı, bolluğu ve yaş yapısı hakkında tahminler sağlayacaktır. Odessa'daki Güney Deniz Balıkçılığı ve Oşinografi Araştırma Enstitüsü'nden Dr. Oleksandr Chashchyn, "Araştırmanın bilimsel önemi büyük" diye açıklıyor. "Balıkçılara pratik tavsiyelerde bulunmamızı sağlayacak."

Bu verilerin elde edilmesi, yerel ekosistemleri istilacıdan korumak ile ticari türlerin stokunu korumak arasında denge bulmak gibi bir kritik aşamada, planlama ve yönetim için gerçekten gereklidir. Bu ilk deniz çalışmasının sonuçlanmasının ardından, çalışmanın yürütücüleri, temel popülasyon ve stok dinamikleri hakkında güncel kalmak için bu çalışmaları yılda iki kez tekrarlamayı planlıyor.

Rapana deniz salyangozu ile tanık olunan bu geçiş ilk popülasyonun büyümesi ve ticari olarak sürdürülmesi, tamamen kendine has bir yönetim planı gerektiriyor. Bu tanıklık, Akdeniz'de ve dünyadaki çeşitli istilacı türlerle ilgili de önemli bir bilgi birikimi sağlayacaktır.

Avrupa Birliği'nin GFCM delegasyonu başkanı Valérie Lainé, “2018 Sofya Bakanlar Deklarasyonu'nun hedeflerine ulaşmasından büyük gurur duyuyoruz.” diyerek BlackSea4Fish projesinin Karadeniz ülkeleri arasında günün sonunda bilimsel tavsiyelerin iyileştirilmesine yol açacak örnek niteliğinde bir bilimsel işbirliğinin gerçekleştirilmesi olduğunu belirtmiştir. GFCM Genel Sekreteri Abdellah Srour ise "Tüm üye ülkelerin, Avrupa Birliği ve BlackSea4Fish projesinin desteği sayesinde Karadeniz'de GFCM'in varlığının artmaya devam etmesinden mutluyuz" diye ekledi. Deniz çalışmasını, benzer durumları değerlendirmek için gelecekteki işbirlikleri için bir referans olarak gören BlackSea4Fish projesinin koordinatörü Doç. Dr. Nazlı Demirel “Karadeniz'de ilk kez ülkeler aynı yöntemi kullanarak, aynı anda bir deniz çalışması gerçekleştiriyorlar. Karadeniz’deki bu sinerjiyi diğer önemli ticari türlere de yaymayı umuyoruz." dedi."