Ortak bir vizyon için bölgesel iş birliğinin güçlendirilmesi: Karadeniz’de sürdürülebilir balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliği

31/10/2024 - İklim, Karadeniz boyunca önemli ölçüde değişiklik gösterir ve çevresel değişiklikler aniden meydana gelebilir; bu da balıkların beslenme, üreme ve kışlama için uzun mesafeli, sınır ötesi göçler yapmalarını zorunlu kılmaktadır. Bu nedenle, birden fazla ülkenin paylaştığı bu özel ortamda deniz kaynaklarının sürdürülebilir yönetimini sağlamak için entegre ve uluslararası düzeyde koordine edilmiş kaynak yönetimi stratejileri son derece önemlidir.

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) Akdeniz Genel Balıkçılık Komisyonu (GFCM), son dönemde bu amaca yönelik geniş kapsamlı faaliyetler yürüterek öncülük etmiştir.

Etkili kaynak yönetimi için protokollerin standardizasyonu

Karadeniz ülkeleri aynı stokları paylaşmaktadır. Ancak her biri kendi deniz araştırma programlarını yürütmekte ve bu çalışmalarda her zaman aynı metodolojiler ve av araçları kullanılmamaktadır. GFCM, bu farklılıkları gidermek için, BlackSea4Fish projesi kapsamında mevcut araştırma protokollerinin standartlaştırılması sürecini yönetmiştir. Bu çalışma, ülke sonuçlarının kapsamlı veri setleri halinde bir araya getirilmesi, ortak analizlerin ve karşılaştırmaların kolaylaştırılması açısından büyük önem taşımaktadır.

Solda ve sağda, Karadeniz bölgesinden uzmanlar av araçlarını test ediyor ©GFCM/Tamer Günal

Uzun vadeli uluslararası iş birliği, birleştirilmiş protokollerin geliştirilmesi ve uygulanmasının anahtarıdır.

Avrupa Komisyonu GFCM AB Delegasyonu Başkanı Valérie Lainé, “Bölgesel iş birliği, diyaloğu güçlendirmek, ortak zorluklarla yüzleşmek ve Karadeniz için fırsatları değerlendirmek açısından temeldir. Avrupa Birliği, çevremizi korurken sürdürülebilir balıkçılığı ve sürdürülebilir su ürünleri yetiştiriciliği büyümesini sağlama yönünde ilerlemeye olanak tanıyan birçok etkinliğe finansal destek sağladığı için gurur duymaktadır." demiştir.

2020 yılında, GFCM, Bulgaristan, Gürcistan, Romanya, Türkiye ve Ukrayna’da deniz salyangozu için standartlaştırılmış bilimsel kirişli trol sörveylerini uygulamaya koymuş ve bu ikonik türün biyokütlesi ve bolluğu hakkında hayati bilgiler toplamıştır. Bölgesel uzmanlarla yapılan yaş okuma atölyeleri, deniz salyangozunun boyu ve dağılımı hakkında toplanan verileri kullanarak yaş bileşimini incelemiş ve stok değerlendirmelerini daha iyi bilgilendirmeyi hedeflemiştir. Ana hedef, sürdürülebilir avlanma seviyelerine ulaşmak, stoğu maksimum sürdürülebilir verim (MSY) seviyesinde tutmak ve balıkçılığının sosyoekonomik sürdürülebilirliğini korumaktır.

Solda, Türk karasularında SUMAE tarafından algarna ile gerçekleştirilen rapana araştırması, sağda mersin balığına dair veri toplanması ©GFCM/Murat Dağtekin

Deniz salyangozu araştırmalarının ardından, beş ülke Karadeniz'deki demersal araştırmalar için standartlaştırılmış bir protokolün hazırlanmasına katılmıştır. Avrupa Birliği'nin MEDITS protokolü gibi mevcut protokollerden yararlanarak yapılan bu çalışma, 2023 yılında ortak standartlaştırılmış demersal ağ araştırma test denemelerinin uygulanmasını yönlendiren Uluslararası Dip Trolü Sörveyi (iBotS) kılavuzunu ortaya çıkarmıştır. Karadeniz ülkeleri, ulusal sularında demersal araştırmalar yaparken bu protokolü yavaş yavaş uygulamaya geçirmektedir ve bu durum sonuçların birlikte analiz edilmesini büyük ölçüde kolaylaştıracaktır.

Standardize edilmiş demersal sörveylerin temel amacı, GFCM’in öncelikli dört türünün (kalkan balığı, mahmuzlu camgöz köpekbalığı, barbun ve mezgit) popülasyonlarının dağılımı, bolluğu ve boy kompozisyonu hakkında veri toplamak ve verileri sınırlı olan diadrom yani tatlı ve tuzlu su arasında göç eden balıklar (mersin balıkları) hakkında bilgi toplamaktır. Genel olarak, bu araştırmalar demersal türlerin balıkçılıktan bağımsız bir kesitini sunmakta ve stok durumunun daha iyi anlaşılmasını sağlamaktadır.

Trabzon Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü’nden (SUMAE) Murat Dağtekin “Çalışmamız, demersal trol sörveylerinin standardize edilmesinin bölgedeki balıkçılık yönetimi için bilimsel tavsiyelerin kalitesini önemli ölçüde artıracağını ortaya koymakta” dedi.

Şu anda, Karadeniz ülkeleri ve GFCM, küçük pelajik türlerin biyokütlesini ve mekansal dağılımını değerlendirmek için ses dalgalarını kullanan akustik araştırmaların standardize edilmesi üzerine çalışmaktadır.

Yönetim odaklı araştırmalar

GFCM, Karadeniz'deki önemli balıkçılık faaliyetlerinin yönetimi ile hassas türlerin ve ekosistemlerin korunmasına yönelik belirli ihtiyaçları ele almaktadır.

Yeterli yönetim önlemlerinin geliştirilmesini destekleyecek bilgileri toplamak amacıyla mahmuzlu camgöz köpekbalığına ilişkin kademeli bir yaklaşım benimsemiştir. Uzmanlar, türün hassas durumunu vurgulamak ve tesadüfen yakalanan bireylerin zarar görmeden denize geri bırakılmasını sağlamak için farkındalık artırma faaliyetleri yürütmekte, ayrıca mersin balıkları ve tehdit altındaki mutur gibi diğer kritik derecede tehlike altında olan türler için saha çalışmaları yapılmaktadır.

Bu girişimler, denizde veri toplama, yerel balıkçılarla görüşmeler yapma ve Bulgaristan, Gürcistan, Romanya ve Türkiye'deki balıkçılık toplulukları içinde bilgi paylaşımını kapsamaktadır.

Ağı güçlendirmek: Karadeniz balıkçılığında yasalara uyum ilerlemeleri

Denetim faaliyetleri © Türkiye Tarım ve Orman Bakanlığı Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü

Hem kalkan balığı hem de mahmuzlu camgöz köpekbalığı aşırı avlanmadan etkilenmektedir. GFCM, 2015 yılında mahmuzlu camgöz köpekbalığı için yönetim önlemlerini ve 2017 yılında ise kalkan balığı için uzun dönem yönetim planını tanıtmıştır. Bu önlemler arasında, yasadışı, kayıt dışı ve kural dışı (YKK) balıkçılıkla mücadele etmek için yıllık kota ve güçlendirilmiş izleme, kontrol ve gözetim yer almaktadır. 2015'te kalkan balığı avcılığında YKK balıkçılığı önlemek, caydırmak ve ortadan kaldırmak için önerilen önlemler önemli bir adım olmuştur ve 2023 yılında bir av belgelendirme sistemi ile güçlendirilmiştir.

  2018 yılında Sofya Bakanlar Deklarasyonu'nun imzalanmasının ardından, GFCM, birkaç Karadeniz ülkesinin, gemi izleme sistemleri (VMS) gibi kararlarıyla belirlenen teknik gereklilikleri yerine getirmesine yardımcı olmuştur. FishEBM BS projesi aracılığıyla Türkiye ile yapılan iş birliği, daha büyük gemilerin izlenmesi ve kontrolünü güçlendirmek için VMS yetkinliklerini artırmaya odaklanmışken, Balıkçılık İzleme Merkezi'nin güncellenmesini desteklemek için teknolojiler pilot uygulamalarla test edilmektedir. Bu faaliyet tamamen uygulandığında, Türkiye ve tüm bölge için faydalı olacaktır.

Avrupa Birliği ve üye devletleri, yani Romanya ve Bulgaristan ile Türkiye, GFCM kararlarına uyum konusunda en yüksek derecelendirme olan 1. Uyum Kategorisini üst üste üç yıl boyunca koruyarak, tüm GFCM Karadeniz sözleşme taraflarının etkili bir uyum kültürünü uygulamadaki kararlılığını göstermiştir..

Merkezden denize: Su Ürünleri Demonstrasyon Merkezleri, kalkan ve mersin balığı stoklarının eski haline getirilmesine nasıl yardımcı oluyor

Akuakültür Demonstrasyon Merkezleri (ADCs), GFCM'nin Karadeniz'de sürdürülebilir su ürünleri yetiştiriciliğini teşvik etmek için en önemli araçlarından biridir. Bu uzmanlaşmış merkezler aracılığıyla, sektör bilgi paylaşabilir, teknik iş birliğini teşvik edebilir ve alt bölgesel düzeyde paydaş kapasitelerini artırabilir.

Merkezler, kalkan balığı ve mersin balığı yetiştiriciliği ile balıklandırma gibi konularda eğitimleri de içeren çeşitli faaliyetler aracılığıyla kapasite gelişimini teşvik etmektedir. Örneğin, Türkiye'nin Trabzon şehrinde düzenlenen Uluslararası Balıkçılık ve Su Bilimleri Sempozyumu (SOFAS 2023) sırasında, bir ADC’nin bulunduğu bölgede, katılımcılar su ürünleri yetiştiriciliği kafeslerine yakın sediment ve su örneklemesi yapmış ve kalkan balığı ile mersin balığı salımına katılmışlardır.

Gelecek aylarda, Romanya'da kabuklu deniz ürünleri yetiştiriciliğine odaklanan yeni ADC faaliyetleri gerçekleştirilecektir. ADC Romanya'dan bir uzman ekibi, Adriyatik Denizi'nde kabuklu deniz ürünleri yetiştiriciliği teknolojilerini Karadeniz'e uygulamak üzere eğitim almış ve Romanya'nın Köstence şehrinde istiridye yetiştirmek için pilot bir uzun hat sistemi uygulamaya geçirmiştir.

Önemli ilerlemeler kaydedilmiş olsa da, Karadeniz’de sürdürülebilir balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliğini sağlamak hâlâ bir zorluktur. GFCM, bölge genelinde daha sağlıklı deniz ekosistemlerini ve daha dirençli balıkçılık topluluklarını teşvik etmede anahtar olan bölgesel iş birliğini desteklemeye devam etmektedir.

Bu faaliyetler, GFCM'nin ana bağışçısı olan Avrupa Birliği’nin mali desteği, Küresel Çevre Fonu'nun sağladığı destek ve bölgeden ve ötesinden gelen uzmanların teknik ve ayni katkıları sayesinde düzenlenmiştir.

Kaynaklar: